नेपालका अधिकांश स्थानमा पाइने प्रमुख वनस्पती हो तितेपाती। जताततै पाइने तितेपातीको औषधीय गुण भने कमैलाई थाहा छ।

तितेपाती सामान्यतया: पूजाआजा या श्राद्द्धमा गरिन्छ। यो वनस्पती पशुलाई सोत्तरको रुपमा पनि बिछ्याइन्छ। कुनैकुनै पशुले मिठो मानेर खाने पनि गर्छ। यो निकै बासनादार पनि हुन्छ।

सहज रुपमा जंगल या खेतबारीमा पाइने यो जडी स्वास्थ्यका लागि निकै उपयोगी सावित भएको छ।  गुणका कारण तितेपातीलाई औषधिको राजा नै मानिन्छ। तितेपातीलाई अंग्रेजीमा मगवर्ट  या ब्ल्याक सेज भनिन्छ भने यसको साइन्टिफिक नाम अर्टिमिसिय भल्गरिस हो।  

हाल आएर कोरोना महामारीमा कृषि तथा वनविज्ञान विश्वविद्यालय रामपुर, चितवनले तितेपातीबाट स्यानिटाइजर समेत उत्पादन गरेको छ। तितेपाती प्रयोग गरी बनाइएको स्यानिटाइजर पहिलो प्रयोग भएको विश्विद्यालयको दावी छ र स्यानिटाइजर विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डअनुसार तयार पारिएको हो।

तितेपाती आपार औषधीय गुण भएको प्रमाणित भइसकेको छ। तितेपातीका विभिन्न प्रजाति भए तापनि नेपालमा ६ प्रजातिका उपलब्ध छन्।  यो फूल भुल्ने बिरुवामा पर्छ। 

लामो अनुसन्धानपछि तितेपातीबाट बनेको  औषधिबाट मलेरिया निको पार्न सकिने खोज चीनले पहिलो पटक सन् २०१५ मा पत्ता लगाएपछि यसको महत्व झन् बढदै गएको हो। जसका कारण चीनले नोबेल पुरस्कारसम्म जित्न सफल भयो। विभिन्न खाध्यान्नलाई बिग्रन नदिन र किरा लाग्नबाट बचाउन अहिले पनि परमपरागत रुपमा गाउँघरका किसानहरु तितेपाती प्रयोग गर्छन्।

यसको उपयोग जडिबुटीका रूपमा र सौन्दर्य प्रसाधन अत्तर (पर्फ्युम) बनाउनका लागि पनि प्रयोग गरिन्छ। साधारणतया जहाँ पनि हुर्कने भएकोले यो वनस्पती खेती गर्न पनि कुनै कठिनाइ छैन।

तितेपातीबाट तेल निकाल्न मिल्ने र यसको तेलबाट हाड दुखाइको औषधि, चिलाउने रोगको औषधि, उच्च रक्तचाप र ज्वरोको औषधि बनाउन सकिने विज्ञहरुको दावी छ। बाली भित्र्याउनुअघि तितेपातीबाट बनेको औषधि छर्केर भन्डारण गर्नाले कुनै घुन या कुरा नलाग्ने हुनाले किसानका लागि पनि निकै उपयोगी मानिएको छ।

पाक विज्ञानमा पनि तितेपातीलाई एक हर्बको रुपमा र हर्बल टीमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। कपालको चाया हटाउनदेखि लुतो लागेमा र चोटपटक लागेमा समेत गाउँघरमा तितेपाती प्रयोग गरेको पाइन्छ। चर्म रोग र सुन्निएको ठाउँमा पनि तितेपाती उपयोगी वनस्पती मानिन्छ। तितेपातीले कसैकसैलाई साइड इफेक्ट र एलर्जी पनि हुनसक्ने हुनाले बुझेर मात्र सेवन गर्नु उत्तम मानिन्छ।

तितेपातीबाट हुने फाइदा 
-युरिक एसिड भएकालाई तितेपाती निकै उपयोगी मानिन्छ। 
-शरीरमा एलर्जी हुनेका लागि फाइदाजनक। 
-कपालमा चाया पर्ने समस्या छ भने पनि तितेपाती कुटेर नुहाउँनाले हराउँछ। 
-सेतो तितेपातीलाई पानीमा उमालेर सेक्नाले दुखेको, ठोक्किएको ठाउँमा आराम हुन्छ। 
-डिप्रेसन र निन्द्रासम्बन्धी समस्या भएकालाई पनि तितेपाती अति उपयोगी मानिन्छ।
-शरीरमा जुका या चुर्ना परेमा तितेपातीको जराको पाउडर बनाएर बिहान मन तातो पानीमा एक चम्चा खानाले स्वत: हराएर जान्छ । 
-मधेमेहका रोगीका लागि पनि यो उत्तम मानिन्छ। यसको जराको पाउडर एक हप्तासम्म बेलुका सुत्ने बेलामा पानीमा घोलेर खान सकिन्छ।
-चोखो र शुद्ध वनस्पती भएको हुनाले धार्मिक रुपमा पनि यसको महत्व उच्च छ। 
-शरीरमा एलर्जी हुने समस्या भएकाहरुका लागि पनि तितेपाती राम्रो मानिएको छ। 
-चिलाउने घाउ-खटिरा निस्केकालाई तितेपातीको मुन्टाको ताजा रस लगाउनले धेरै राम्रो महसुस हुन्छ।
-बाथ,पित्त र कफ (त्रिदोष) जस्ता रोगलाई नियन्त्रण गर्न निकै उपयोगी सावित हुन्छ। 
-तितेपाती काटेर आलु वा अन्य अन्नलाई छोपेर भन्डारण गर्नाले किरा लाग्दैन। 
-तितेपातीलाई हल्का सुकाएर पकाई खोटो बनाएर दिनहुँ एकएक चम्चा खानाले सम्पूर्ण रोगलाई नियन्त्रण गर्ने काम गर्छ।
-महिनावारी गडबड भएका महिलाका लागि पनि तितेपाती उत्तम जडी हो। तर गर्भवतीका लागि भने यो राम्रो मानिँदैन।
-यसको जुस ३० ग्राम पिउँदा ज्वरो र विषाक्त शरीरलाई तत्काल लाभ पुर्‍याउँछ।

आरबी बुढाथोकी

Samacharpati Health Tips

प्रकाशित मिति: मङ्लबार, फाल्गुन २३, २०७९, ३:३८ बेलुका

लेखक: समाचारपाटी