काठमाडौं । पशु सेवा विभागको पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार देशभर १० लाख ५४ हजार ५५ पशुमा लम्पी स्किन संक्रमण देखिएको छ । जसमध्ये ७ लाख ६८ हजार ६ सय ४१ पशु निको भइसकेका छन् । तर आम मानिसमा लम्पी स्किन रोग संक्रमित पशुको दुध पिउँदा कुनै रोग सर्छ की सर्दैन भन्ने प्रश्न छ । पछिल्लो समय देशभर पशुहरु लम्पी स्किनबाट संक्रमित भएसँगै आम मानिसमा लम्पी स्किन रोग संक्रमित पशुले दिने दुध पिउँदा रोग सर्नसक्ने त्रास पाइन्छ । तर लम्पी स्किन रोग संक्रमित पशुको दुध पिउँदा कुनै रोग नसर्ने पशु चिकित्सकहरु बताउँछन् । पशु सेवा विभागका वरिष्ठ पशु विकास अधिकृत डा.चन्द्र ढकालले लम्पी स्किन रोग लागेको पशुको दुध उमालेर खान सकिने बताउनु भयो । उहाँले लम्पी स्किन रोग जुनोटीक रोग नभएको भन्दै यो रोग पशुबाट मानिसमा सर्ने रोग नभएको जानकारी दिनुभयो ।

उहाँले आज सम्मको अध्ययनले यो रोग मान्छेमा नसरेको बताउनु भयो । लम्पी स्किन रोग विशेष गरी गाई, भैँसी र चाँरीमा देखिने गरेको छ । डा.ढकालले भेडा,बाख्रामा लम्पी स्किन रोग अहिलेसम्म नलागेको बताउनु भयो । यदी रोग लागेका पशुलाई एन्टीबायोटिक खुवाइएको छ भने औषधिको प्रयोग हुन्जेलसम्म त्यस्ता पशुले दिएको दुध नखानु नै राम्रो हुने चिकित्सकको सुझाव छ । यस वर्ष हालसम्म लम्पी स्कीन रोगका कारण मृत्यु भएका पशुको संख्या ४८ हजार १३३ रहेको पशु विभागको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । डा. ढकालले पछिल्लो समय देशका विशेषगरी पहाडी, मध्यपहाडी र उच्च पहाडी भूभागमा रोग व्यापक रुपमा फैलिएको जानकारी दिनुभयो । २ लाख ३७ हजार २८१ पशुमा सकृय संक्रमण देखिएको छ । कोशी प्रदेश, कर्णाली प्रदेश र सुदूरपश्चिम प्रदेशमा अन्य प्रदेशको तुलनामा धेरै संक्रमण देखिएको छ । 

डा. ढकालले भन्नुभयो, ‘लम्पी स्किन रोग जुनोटीक रोग होइन । यो पशुबाट मान्छेमा सर्ने रोग होइन । कतै पशुबाट मान्छेमा पनि सर्ने रोग हो की भन्ने प्रश्न पनि उठिरहेको छ । मान्छेलाई रोग लाग्छ की लाग्दैन भन्ने जिज्ञासा आउन सक्छ । आजसम्मको कुनैपनि अध्ययनले यो रोग मान्छेमा सरेको छैन नै भन्छ । यो पशुकै रोग हो । र, अन्य प्रजातीका पशुहरुमा पनि लागेको देखिएको छैन । भेडा,बाख्रामा पनि लम्पी स्किन रोग लागेको तथ्यांक छैन । यो रोग लागेको पशुको दुध उमालेर खान सकिन्छ । तर, उमाल्ने सन्दर्भमा कुनै स्वस्थ पशुको दुधपनि उमालेर खानुपर्छ । बिरामी पशुको उपचारमा एन्टीबायोटिकको प्रयोग भएको हुनसक्छ । यदी एन्टीबायोटिक प्रयोग गरिराखिएको छ भने त्यो एन्टीबायोटिक कुन एन्टीबायोटिक प्रयोगमा आएको हो, त्यसको निश्चित समयपछि खानु उपयुक्त हुन्छ । ढुक्कसँग दुध उमालेर खान सकिन्छ । यो संक्रमण देखिएको बेला पशुको उपचारमा प्रयोग भएका औषधिमा भने ख्याल गर्नुपर्ने हुन्छ । लम्पी स्किन रोग विशेषगरी गाई, भैंसी र चौँरीमा देखिने गरेको छ ।’

न्युज एजेन्सी नेपालसँगको कुराकानीमा डा.ढकालले लम्पी स्किन एक किसिको भाइरसले लाग्ने संक्रामक रोग भएको बताउनु भयो । उहाँले लम्पी स्किन छिटो फैलने र यसले पशुका सबै अंग प्रणालीमा संक्रमण गर्ने बताउनु भयो । यसका लक्षणहरुमा छालामा घाउ नै घाउहरु देखिने, १ देखि ५ सेन्टीमिटरसम्मका गोला गिर्खाहरु बाहिर देखिने, उच्च ज्वरो आउने, खुट्टा जोर्नी सुनिने, नाक मुखभित्र, कल्चौंडा, थुनमा घाउ हुने हुन्छ । अहिले लम्पी स्किन भाइरसबिरुद्धको खोप स्थानीय पालीकामा उपलब्ध रहेको डा. ढकालले बताउनु भयो । संक्रमित क्षेत्रबाट पशु किनेर पनि ल्याउन नहुने बताउँदै उहाँले एउटा पशुले गर्दा हजारौं पशुहरु संक्रमित हुनसक्ने बताउनु भयो ।

महामारी रोकथाममा किसान, उपभोक्ता, नागरिक समाजका प्रतिनिधि, शिक्षक, विद्यार्थीको भुमिका उल्लेखनीय रहने बताउनु भयो । बिरामी पशुलाई चरनमा लैजान नहुने उहाँको सुझाव छ । जैविक सुरक्षाको पालना गर्नुपर्ने भन्दै उहाँले पछिल्लो समय संक्रमित पशुहरुको संख्या भन्दा संक्रमणमुक्त पशुहरुको संख्या बढ्दै गएको जानकारी दिनुभयो । देशभर एक करोड २६ लाखको हाराहारीमा गाई, भैँसी रहेको विभागको पछिल्लो तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । डा.ढकालले सरकारले लम्पी स्किन रोगको सर्भिलेन्स गरिरहेको पनि बताउनु भयो । यो रोग मौसमसँग पनि जोडिएको छ । वर्षायाममा किराहरुको प्रकोप बढी हुने, विशेषगरी लामखुट्टे, झिंगा, भुसुना, किर्नाहरुले रोग सार्न सक्ने हुनाले तिनीहरुको प्रकोप बिस्तारै घटेपछि रोगको प्रकोप पनि घट्दै जाने चिकित्सकहरु बताउँछन् । 

डा. ढकालले न्युज एजेन्सी नेपालसँगको कुराकानीमा भन्नुभयो, ‘अहिले खोप उपलब्ध छ । नेपालमा आफैँ खोप उत्पादन गर्न नसकेपनि निजी क्षेत्रबाट खोपको आपूर्ति भएको छ । अहिलेसम्म तीन लाख भन्दा बढी पशुमा खोप लगाइसकिएको अवस्था पनि छ । संक्रमित पशुलाई खोप लगाउनु भन्दापनि उपचार गर्नु राम्रो मानिन्छ । रोग निको भइसकेपछि वा रोग लाग्नुभन्दा केही हप्ता अगाडी खोप लगाउनुपर्ने हुन्छ । खोप लगाइसकेपछि त्यसले शरीरमा प्रतिरोधी क्षमता विकास गर्नलाई पनि केही निश्चित समय लाग्छ । रोग फैलिरहेको बेला खोप लगायो भने खोपकै कारणले पशुको मृत्यु हुने हुनाले संक्रमित क्षेत्रमा उपचार गर्ने र जोखिम पशुहरुलाई खोप लगाउने काम अघि बढेको छ । यो रोग मौसमसँग पनि जोडिएको छ । वर्षायाममा किराहरुको प्रकोप बढी हुन्छ, विशेषगरी लामखुट्टे, झिंगा, भुसुना, किर्नाहरुले रोग सार्न सक्ने हुनाले तिनीहरुको प्रकोप बिस्तारै घटेपछि रोगको प्रकोप पनि घट्दै जान्छ । अहिलेको तथ्यांकले पनि के भन्छ भने संक्रमित पशुहरुको संख्या भन्दा संक्रमणमुक्त पशुहरुको संख्या बढ्दैछ । यसले पनि संक्रमणदर नियन्त्रण हुन्छ भन्ने संकेत गर्छ । तर, अर्को संक्रमणको लागि पूर्वतयारी गर्नुपर्ने हुन्छ । अर्को समयमा ठूलो संख्यालाई बचाउनका लागि खोपको सहज आपूर्ति गराउने विषयमा पनि विभिन्न सरोकारवालाहरुसँग छलफल भइरहेको छ । सबै पशु संक्रमित भएको अवस्था पनि छैन । केही क्षेत्रमा लम्की स्किन नपुगेको अवस्थापनि छ । हामी कहाँ  १० लाख पशुमात्रै संक्रमित भएको अवस्था छ । अझैपनि एक करोड भन्दा बढि पशुहरुमा रोग पुगेको छैन । तर, उनीहरु जोखिममा आउन सक्छन् । त्यसता पशुहरुलाई बचाउन विशेष ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । अहिले खोप स्थानीय पालीकामा उपलब्ध छ । पालीकाले निशुल्कपनि खोप लगाइदिरहेको अवस्था छ । संक्रमित क्षेत्रमा जानुहुँदैन । संक्रमित क्षेत्रबाट पशु किनेर पनि नल्याऔं । मेरो पशु बिरामी भयो म त बेच्दिहाल्छु भनेर बजारमा ल्याउनुभएन । एउटा पशुले गर्दा हजारौं पशुहरु संक्रमित हुन सक्छन् । त्यसले क्षती पुग्न सक्छ । महामारीको समयमा किसान, उपभोक्ता, नागरिक समाजका प्रतिनिधि, शिक्षक, विद्यार्थीको भुमिका उल्लेखनीय रहन्छ । पशु बिरामी छ की छैन भनेर किसानले आफ्नो पशुलाई निरीक्षण गर्नुपर्छ । बिरामी पशुलाई चरनमा लैजानुहुँदैन । संक्रमित पशुबाट अर्को पशुमा पनि सर्न सक्ने भएकाले ख्याल गर्नुपर्छ । जैविक सुरक्षाको पालना गर्नुपर्छ ।’

संक्रमण भइहाले तत्कालै नजिकैको पशु कार्यालय, स्थानीय निकाय, पशु प्राविधिकहरुसँग सम्पर्क गर्न सकिने र यो रोग लागेपछि पशुको मृत्युको कारण ज्वरो रहेको विज्ञहरुको सुझाव छ । लम्पी स्किनबिरुद्ध अहिलेसम्म तीन लाख भन्दा बढी पशुमा खोप लगाइसकिएको पशु सेवा विभागले जनाएको छ । 

पशु सेवा विभाग

प्रकाशित मिति: बिहिबार, साउन ११, २०८०, ३:३० बेलुका

लेखक: समाचारपाटी